ममता अधिकारी–
नेपाली समाजमा नारी सम्मान र सांस्कृतिक परम्पराको प्रतीकका रूपमा हरितालिका तीजलाई लिइन्छ । भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिन मनाइने यो पर्व हिन्दू नारीहरूको अटल आस्था, पारिवारिक प्रेम र आत्मसम्मानको अनुपम उदाहरण हो ।यसले केवल धार्मिक पक्षलाई मात्र होइन, महिलाहरूको सामूहिक भावना, स्वतन्त्रता र आत्मअभिव्यक्तिको पनि प्रतिनिधित्व गर्छ ।
धार्मिक आस्थाको आधार
तीजको धार्मिक महिमा शिव पार्वतीको अमर प्रेमसँग जोडिएको छ । पौराणिक कथा अनुसार, माता पार्वतीले भगवान् शिवलाई पतिको रूपमा पाउन कठोर तपस्या गरेकी थिइन् । उनको यही निष्ठा र लगनशीलताको सम्मानमा नारीहरूले यस दिन व्रत बस्ने परम्परा सुरु भएको हो ।
विवाहित महिलाहरूले आफ्ना पतिको दीर्घायु, सुस्वास्थ्य र समृद्धिको कामना गर्दै निराहार व्रत बस्छन् भने अविवाहित युवतीहरूले असल जीवनसाथीको कामना गर्छन् । यो व्रतले नारीको त्याग, समर्पण र आध्यात्मिक शक्तिलाई उजागर गर्छ ।
दरको महत्त्व र सामाजिक सद्भाव
तीजको एक दिनअगाडि मनाइने ‘दर खाने’ परम्पराको विशेष महत्त्व छ । महिलाहरू माइती वा साथीभाइसँग भेला भएर विभिन्न परिकारहरूको स्वाद लिन्छन् । विशेष गरी खिर, ढिकने, सेलरोटी, मिठाई, फलफूल लगायतका परिकार तयार पारिन्छन् ।
यसले भोलिपल्टको व्रतका लागि शारीरिक तयारी गराउनुका साथै भेटघाट र खुसी साट्ने अवसर प्रदान गर्छ । पहिले-पहिले आमाहरूले माइतीघर पुग्दा दर खान पाउँदा आँसु झार्दै भावुक हुने गरेको अनुभव सुनाउँथे । किनभने त्यो समय महिलाको जीवन कठिन श्रम र घरपरिवारकै जिम्मेवारीमा बाँधिएको हुन्थ्यो । माइतीको मायाले पकाएको परिकार खानु र दिदीबहिनीहरूसँग भेट्नु नै उनीहरूका लागि ठूलो खुसी हुन्थ्यो ।
तीजको रङ्गीन पहिचान
रातो र हरियो रङका साडी, चुरा, पोते र टीकाले तीजको सजावटलाई अझै मोहक बनाउँछन् । आमाहरूका अनुभवमा, पहिला त साडीको जोहो गर्न निकै गाह्रो पर्थ्यो । कतिपय आमाहरूले नयाँ कपडा ल्याउन नसकेर पुरानै कपडामा तीज मनाएको कुरा सम्झन्छन् ।
तर, त्यो अवस्था हुँदाहुँदै पनि तीजमा गीत गाएर, समूहमा भेला भएर, नाचेर रमाइलो गर्न पाउने क्षण नै उनीहरूका लागि अपार खुसीको स्रोत थियो । आज भने नयाँ पुस्ताका महिलाहरू सजिलैसँग पहिरन किन्न, शृङ्गार गर्न र फोटो खिच्न पाउँछन् ।
परिवर्तित स्वरूप र आधुनिक आयाम
समयसँगै तीजको स्वरूपमा धेरै परिवर्तन आएको छ । पुराना पुस्ताका आमाहरू भन्छन्, ‘पहिले त तीज भनेको माइतीको माया पाउने दिन थियो, तर कठोर व्रत बस्दा पानी नखाई अघिल्लो दिनदेखि भोकै बस्नुपर्ने अवस्था हुन्थ्यो ।’ अहिले भने धेरैजसो महिलाहरूले स्वास्थ्य अनुसार व्रत बस्ने गरेका छन् ।
तीज आज नारी स्वतन्त्रता, हक र अधिकारका लागि आवाज उठाउने एउटा मञ्च बनेको छ । आमाहरूको भोगाइमा तीज घरभित्र सीमित रहन्थ्यो । छोरी-नातिनीको पुस्ताले तीजलाई सार्वजनिक उत्सवका रूपमा अनुभव गर्न थालेको छ । होटल-रेस्टुरेन्टमा दर खाने, सामाजिक सञ्जालमा रमाइलो क्षण बाँड्ने र अधिकारका गीत गाउँदै एकआपसमा जोडिने चलन बढेको छ ।
आमाहरूको दृष्टिमा तीज
पुराना पुस्ताका आमाहरू भन्छन् , ‘तीज भनेको केवल व्रत मात्र होइन, माइतीको माया र आफ्नै पहिचानको अनुभूति गर्ने दिन थियो ।’ उनीहरूको जीवनमा तीजले आफ्ना पीडा पोख्ने अवसर दिएको थियो । खेतबारी, गोठालो र घरधन्दामा थाकेका महिलाहरू तीजमा गीत गाएर दुःख-कष्टलाई भुल्थे । उनीहरूका गीतमा भोगाइको कथा हुन्थ्यो- सासूको कठोरता, घरको कामको थकाइ, श्रीमान्प्रतिको माया, अनि माइतीको सम्झना । यही गीतहरू आज पनि तीजलाई मौलिक र भावपूर्ण बनाइरहेका छन् ।
तीजको मर्म र सन्देश
तीज केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र होइन, यो नेपाली नारीहरूको आत्मा हो । यसले आत्मिक शुद्धता, पारिवारिक सम्बन्ध र सामाजिक सद्भावलाई मजबुत बनाउँछ । आमाहरूको भोगाइ र नयाँ पुस्ताको अनुभव जोडिँदा तीज अझै अर्थपूर्ण हुन्छ । यसले महिलाहरूलाई पीडा पोख्ने, खुसी बाँड्ने र आत्म अभिव्यक्तिको एउटा साझा मञ्च दिन्छ ।
निष्कर्ष
तीज हाम्रो धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक विरासत र सामाजिक सद्भावलाई एकसाथ जोड्ने अनुपम पर्व हो । आमाहरूले भोगेको पीडा र संघर्षलाई सम्झँदै नयाँ पुस्ताले तीजलाई खुसी, उमङ्ग र अधिकारका स्वरमा अगाडि बढाउनु जरुरी छ । मौलिक मर्म जोगाउँदै तीजलाई पुस्तान्तरण गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो । तीजले प्रत्येक नेपाली नारीको जीवनमा प्रेम, ऊर्जा र सकारात्मकता भरिरहोस् ।
